مذاکرات مک فارلین، اولین تلاش‌ اصلاح‌طلبان برای بهبود روابط با آمریکا

در روز چهارم ۴ خرداد ۱۳۶۵ لیور نورث، رابرت مک فارلین تحلیلگر سازمان سیا و مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا، جورج کیو از مقامات شورای امنیت ملی هوارد تیچر مسئول تحویل پول به چریک‌های نیکاراگوئه و امیرام نیر یکی از مأموران سرویس امنیت اسرائیل، جهت مذاکرات وارد تهران شدند.

رییس جمهوری وقت آمریکا در پیامی تلویزیونی به انجام مذاکرات معروف به مک فارلین اعتراف کرد و گفت: تلاش آن‌ها در جهت بهبود روابط دو کشور بوده، اما با شکست مواجه شده است. این موضوع بعد از گذشت چند دهه به دلیل حضور مرد شماره یک مذاکرات طرف ایرانی در قامت رییس جمهور کشور و گره کور روابط تهران- واشنگتن، تاریخ زنده ایران است.

اولین تلاش‌ میانه‌روهای ایران برای بهبود روابط با آمریکا/ سالگرد رسوایی خرید تاریخی سلاح از تل‌آویو و واشنگتن

رونالد ریگان رییس جمهور پیشین آمریکا در چنین روزی در سال ۱۹۸۶ در اتاق بیضی شکل کاخ سفید روبه روی دوربین‌ها نشست و از معامله محرمانه سلاح با ایران با وجود تحریم تسلیحاتی ایران توسط آمریکا دفاع کرد.

مقام‌های کاخ سفید امیدوار بودند انتقال سلاح به ایران به آزادی زندانیان آمریکایی در لبنان کمک کند. آن‌ها همچنین از درآمد حاصل از فروش سلاح برای حمایت مالی از چریک‌های نیکاراگوئه معروف به کنترا (ریگان با وجود ممنوعیت توسط کنگره آن‌ها را حمایت کرده بود) نیز استفاده می‌کردند.

ده روز بعد از معاوضه سلاح در برابر گروگان‌های آمریکایی یک مجله لبنانی این خبر را افشا کرد.

واکنش رئیس جمهور آمریکا به ماجرای مک فارلین

رییس جمهور آمریکا نیز به اشتباه گفت: هدف، معاوضه سلاح با گروگان‌ها نبوده است. او گفته بود: هدف من فرستادن سیگنالی بود که بگوید آمریکا آماده تغییر روابط بین آمریکا و ایران و ایجاد روابط جدید بوده است بنابراین همزمان این ابتکار عمل را به کار بردیم و برای ایران روشن شد که باید با همه نوع تروریسم در جهان به عنوان پیش شرط روابط با آمریکا مخالفت کند. ما برای آن‌ها روشن کردیم که مهمترین قدمی که ایران باید بردارد این است که از نفوذش در لبنان برای امنیت گروگان‌های ما در آنجا استفاده کند.

ریگان در دفاع از اقدام خود توضیح داد که در خلال مذاکرات محرمانه اجازه دادم تعداد بسیار محدودی سلاح دفاعی و قطعات یدکی برای سامانه‌های دفاعی به ایران داده شود. این انتقال سلاح به اندازه‌ای بود که در یک هواپیمای باری جا می‌شد. این سلاح‌ها روی هم رفته نمی‌توانست تاثیر چندانی بر نتیجه جنگ شش ساله ایران و عراق داشته باشد و حتی بر تعادل نظامی بین دو کشور نیز موثر نبود.

اواخر همان ماه، رسوایی ایران-کنترا زمانی که دستیار ارشد مشاور امنیت ملی آمریکا الیور نورث از نابودی غیر قانونی اسناد کلیدی این معامله خبر داد؛ شدت بیشتری گرفت. نورث در دادگاه خود در سال ۱۹۸۹ اعلام کرد که او شاهد بود که رئیسش جان پویندکستر مشاور امنیت ملی آمریکا تنها کپی امضا شده توسط رییس جمهور که در آن به سازمان سیا اجازه می‌داد به ایران سلاح بفروشد را پاره کرده است.

در ۲۵ نوامبر ۱۹۶۸، ریگان، درست در همان روزی که پویندکستر استعفا داده بود نورث را اخراج کرده بود.

در ماه مارس ۱۹۸۷ ریگان مسئولیت اقداماتی را که از آن بی‌خبر بود را برعهده گرفت و گفت آنچه به عنوان یک امر استراتژیک با ایران شروع شده بود در مرحله اجرا یعنی معاوضه سلاح با گروگان‌ها نابود شد.

رسوایی ایران-کنترا بزرگترین بحران داخلی دوران ریاست جمهوری رونالد ریگان بود و افشای آن در ایران هم تأثیر قابل توجهی گذاشت.

در ایران، گفته می‌شود سیدمهدی هاشمی مسئول نهاد نهضت‌های آزادیبخش سپاه و برادر داماد آیت الله منتظری، به وسیله روزنامه الشراع لبنان ماجرا را فاش کرد. فشار به بیت آیت‌الله منتظری از فردای این حادثه آغاز شد. اعدام مهدی هاشمی برادر داماد آیت الله حسینعلی منتظری، از جمله پیامد‌های این ماجرا بود.

در سال ۱۳۶۵ از حسن روحانی به عنوان مرد پشت پرده‌ای نام برده شد که از جانب اکبر هاشمی رفسنجانی در گفتگو‌های پنهانی با آمریکا شرکت داشته است.

اولین تلاش‌ میانه‌روهای ایران برای بهبود روابط با آمریکا/ سالگرد رسوایی خرید تاریخی سلاح از تل‌آویو و واشنگتن

تریتا پارسی رئیس سابق شورای ایرانیان آمریکا، در کتاب «اتحاد خائنانه» در تأیید ملاقات مقامات ایرانی از جمله حسن روحانی و منوچهر قربانی‌فر دلال اسلحه، با اسرائیلی‌ها گفته در جریان این دیدار، ایرانی‌ها از آمریکایی‌ها، موشک ضدتانک تاو خریداری کردند.

هیاتی که در تاریخ ۲۵ مه ۱۹۸۶ (۴ خرداد ۱۳۶۵) جهت مذاکرات وارد تهران شدند عبارت بودند از الیور نورث، رابرت مک فارلین تحلیلگر سازمان سیا و مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا، جورج کیو از مقامات شورای امنیت ملی هوارد تیچر مسئول تحویل پول به چریک‌های نیکاراگوئه و امیرام نیر یکی از مأموران سرویس امنیت اسرائیل.

این هیات با خود یک انجیل امضا شده توسط ریگان و یک کیک به همراه داشت. کیک شکلاتی با نظر جورج کِیو به شکل کلید پخته شده بود تا سمبلی از گشایش درِ روابط ایران و آمریکا باشد.

بر اساس گفته‌های هاشمی رفسنجانی، مک‌فارلین و همراهانش با نام ایرلندی با یک هواپیمای حمل سلاح وارد ایران شدند. در بدو ورود به ایران، اعضای این هیات به یک هتل برده شدند. در مدت ۵ روز مکرراً به درخواست‌های رابرت مک‌فارلین مبنی بر ملاقات با یکی از مسئولان رده‌بالای ایران پاسخ منفی داده می‌شد. مأموران ایرانی اعضای هیات را تهدید می‌کردند در صورتی که هدف و نقشه اصلی حضور غیرمنتظره در ایران را شرح ندهند، هویت‌شان در رسانه‌های جمعی معرفی خواهد شد.

فارین پالیسی در گزارشی با عنوان «وقتی روحانی با اولیور نورث دیدار کرد» نوشت: حسن روحانی مشاور ارشد سیاست خارجی دولت وقت ایران، بیست و هفتم می ۱۹۸۶ با هیاتی از مقام‌های کاخ سفید در طبقه آخر هتل هیلتون در تهران همنشین شده و آمده بود تا پنهانی واسطه توافقی با آمریکایی‌ها شود.

این رسانه ضمن شرح جزییات دیدارها گفته بعد از آن اولین دور مذاکرات به مدت ۲ ساعت انجام شد. در این جلسه مقامات سیاسی ایران حاضر نبودند و تنها فرماندهانی از سپاه پاسداران هیات ایرانی را تشکیل می‌دادند.

دور دوم مذاکرات به دلیل ترک جلسه توسط مک‌فارلین تنها نیم‌ساعت ادامه پیدا کرد. او این اقدام را به نشانه اعتراض به بی‌توجهی مقامات ایرانی نسبت به حضور وی در ایران انجام داد. دور سوم بدون حضور مک‌فارلین و با حضور چند دیپلمات ایرانی و به مدت ۶ ساعت انجام شد.

در دور سوم، چهارم و پنجم توافقات نسبی بین طرفین انجام شد. در پایان دور ششم مذاکرات، هیات آمریکایی به این دلیل که نتیجه مذاکرات را مورد قبول نمی‌دیدند، درخواست بازگشت به آمریکا را مطرح کردند. این گروه در پایان دور هفتم مذاکرات (۱۷ خرداد ۱۳۶۵) گذرنامه خود را دریافت و ایران را ترک کردند.

فارین پالسی با تشریح جزئیات مذاکرات ایران و آمریکا هم‌زمان با جنگ تحمیلی ادعا کرده که حسن روحانی نقشی محوری در این ماجرا داشته‌است. از طرفی روحانی می‌دانست که آزادی زندانیانی که از قضا اقوام آنها با رونالد ریگان بستگی نزدیک داشتند چقدر برای رییس جمهور آمریکا اهمیت دارد.

 فارین پالسی در گزارش خود مدعی شده اسناد موجود از ملاقات‌های مقام‌های ایرانی و آمریکایی در تهران نشان می‌دهد مقام‌های ارشد از اینکه عناصر تندرو در نظام متوجه دیدار‌های محرمانه با آمریکایی‌ها شوند، نگران بوده‌اند.

روحانی در مذاکرات از اسم مستعار استفاده کرده است!

هوارد تیچر یکی از کارکنان وقت شورای امنیت ملی آمریکا که نشست‌ها را در آن برهه صورتجلسه کرده به فارین پالسی گفته: روحانی برای روزی که اسناد این پرونده فاش می‌شد در جریان این دیدار‌ها از نام مستعار استفاده می‌کرده است. در گزارش‌های اولیه از روحانی به عنوان یک مشاور ارشد امور خارجی ایران یاد شده است.

در صورتجلسه یکی از این نشست‌ها گفته شده که روحانی به میهمانان خود گفت: روابط ما تیره است. این روابط بسیار بد است. شاید دوست نداشته باشید این را بشنوید، اما باید به شما بگویم. ایرانی‌ها تلخ مزاجند. ما به عنوان یک حاکمیت نمی‌خواهیم فردا نابود شویم. ما می‌خواهیم در قدرت بمانیم و مشکلات بین‌مان حل و فصل شود.

روحانی در جریان همین دیدار‌ها به آمریکایی‌ها یادآوری کرده که برخی از دولتمردان ایرانی، آمریکا را شیطان بزرگ می‌خوانند.

کمونیست‌های شوروی؛ دشمن مشترک ایران و آمریکا

مک فارلن نیز در یادداشتی در سال ۱۹۸۶ نوشت: ایرانی‌ها نمی‌دانند چطور به سرعت مشکلاتشان را حل کنند و همچنان زنده بمانند. اما با توجه به فحوای کلام روحانی، معتقدم که ما در نهایت با مقامات ایرانی به یک تفاهمی خواهیم رسید و این خوب است.

در آن زمان دشمنی مشترک ایران وآمریکا با کمونیست‌های شوروی عاملی برای نزدیکی این دو کشور بود. در جریان این دیدار‌ها مقام‌های آمریکایی خطر نظامی شوروی را برای ایران شرح داده‌اند. نورث به ایرانی‌ها گفته شوروی قصد دارد دیدار‌های بین روحانی و کاخ سفید را مختل کند.

روحانی از اینکه اطلاعات فنی از عملیات‌های شوروی داشته باشد بسیار خرسند بود و می‌خواست سلاح‌های بیشتری از آمریکا برای مقابله با تهدیدهای شوروی داشته باشد.

به گزارش فارن پالسی روحانی در این دیدار‌ها تاکید کرده که مجاهدین افغان برای مبارزه با کمونیست‌های شوروی در افغانستان، در ایران آموزش می‌بینند.

روحانی در این دیدار با بیان این ضرب المثل که «گر صبر کنی ز غوره حلوا سازی» وعده بهبود روابط ایران و آمریکا را داده است. اما به گفته این نشریه آمریکایی خشم آمریکایی‌ها از افشای معامله ایران و آمریکا مانع از رسیدن آن‌ها به نتیجه که برقراری روابط حسنه با میانه‌رو‌های ایران بود شد.

روایت هاشمی رفسنجانی از ماجرای مک فارلین

هشت سال بعد از ماجرای مک فارلین و در زمان ریاست جمهوری بیل کلینتون، هاشمی رفسنجانی مطلبی به شرح زیر در خاطرات خود می‌نویسد: آقای فلاحیان آمد و اوراق فاکسی را آورد که یکی از عناصر حزب دموکرات آمریکا زده و خواسته بود برای کم کردن دشمنی دولت فعلی آمریکا که درصدد ضربه زدن به ایران است، بعضی از اسناد مربوط به جریان مک فارلین را برای تضعیف جمهوری خواهان منتشر کنیم، تا باعث کم‌شدن خشم دموکرات‌ها و نزدیکی ایران و آمریکا بشود. او گفت: آیت‌الله خامنه‌ای گفته‌اند صحبت کنم.

هاشمی در ملاقات بعدی خود با امام خمینی در مورد این پیشنهاد با وی صحبت می‌کند. به گفته هاشمی «آیت‌الله خامنه‌ای نظر داشتند که برای توسعه اختلافشان استفاده بشود، ولی به نتیجه روشنی نرسیدیم.»

در سند زیر گفته شده برنامه مشاور امنیت ملی آمریکا این است که به اسرائیلی‌ها اجازه دهند به ایرانی‌ها ۵۰ موشک هاوک و ۳۳۰۰ تاو داده شود در ازای آن ۵ گروگان آزاد شوند.