مهران مصطفوی: از نیروگاه بوشهر چه خبر؟

همانطور که قبلا قول داده بودم که به پیگیری مسئله هسته ای ایران ادامه دهم در این مقاله اطلاعات جدید بدست آمده در باره راکتور هسته ای بوشهر را در اختیار خوانندگان می گذارم.

اول از اینجا آغاز می کنم که سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران اخیرا گفته است که موافقتنامه مقدماتی میان این سازمان و روس‌اتم ساخت دو نیروگاه برق اتمی در کنار نیروگاه بوشهر را در بر می‌گیرد که ظرفیت تولید هر یک از آن‌ها دست‌کم هزار مگاوات خواهد بود [1]. در خبرهای دیگر آمده بود که چینی ها هم چند راکتور کوچک هسته ای در ایران خواهند ساخت. هر چند که هنوز قرارداد مشخصی بین ایران و روسیه و یا چین امضا نشده است اما توافقنامه مقدماتی بیانگر اراده ایران به ادامه همکاری با دولت روسیه در زمینه هسته ای است.

دوم یادآوری می کنم که در اوایل سال ۱۳۶۸ با سفر علی اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت به روسیه، موافقتنامه همکاری هسته‌ای میان دو کشور برای ساختن راکتور بوشهر تدوین شد. و سپس در ۲۴ اوت سال ۱۹۹۲ (۲ شهریور ۱۳۷۱) موافقتنامه کاملی از همکاری‌های هسته‌ای ایران و روسیه امضاء شد. و دو سال بعد از آن در نوامبر ۱۹۹۴ قرارداد تکمیل واحد اول نیروگاه به امضاء رسید. به موجب این قرارداد بنا بر این بود که ساخت نیروگاه تا پایان ۲۰۰۰ به پایان برسد. و بالاخره، نیروگاه بوشهر در عمل ۱۲ شهریور ۱۳۹۰ به شبکه برق سراسری متصل شد. یعنی 10 سال دیرتر از زمان مقرر و 19 سال بعد از تصویب موافقتنامه.

سوم به میزان هزینه رسمی ـ نه وافعی ـ نیروگاه بوشهر می پردازم. هزینه تکمیل نیروگاه اتمی بوشهر در قرارداد اولیه با شرکت روسی “اتم استروی اکسپورت”، ۸۰۰ میلیون تا یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار اعلام شده بود [2]. مسئولان ایرانی نیز در این باره سکوت می‌کنند و مخارج این پروژه را “محرمانه” می‌خوانند. در سال 1390 در مجلس، کمیسیونی برای رسیدگی به مسئله راکتور بوشهر تشکیل شد که هرگز گزارشی منتشر نکرد. اما عسگر جلالیان عضو مجمع نمایندگان استان بوشهر در مصاحبه ای در مرداد ماه 1390 با تأكید بر این كه ایران بهای سنگینی برای راه‌اندازی نیروگاه اتمی بوشهر پرداخت كرده است، گفت: «تا امروز حدود سه برابر یك نیروگاه اتمی برای نیروگاه بوشهر هزینه كرده‌ایم و روند این هزینه‌كرد‌ن‌ها و پول دادن‌ به روس‌ها همچنان ادامه دارد. اگر از روز اول به جای ادامه دادن كار ساخت نیروگاه اتمی بوشهر، كار ساخت یك نیروگاه مستقل را از گام نخست آن آغاز می‌كردیم، هم هزینه كمتری صرف ساخت نیروگاه اتمی شده بود و هم این كه آن نیروگاه تا امروز به بهره‌برداری رسیده بود» [3]. اما حمید چیت‌چیان، وزیر نیروی دولت یازدهم، اول مهرماه ۹۲ در حاشیه مراسم تحویل موقت نیروگاه به بهره‌بردار ایرانی، هزینه تکمیل این تاسیسات را تلویحا ۵ میلیارد دلار اعلام کرد [4] که البته این رقم هم معلوم نیست درست باشد. فرض را بر این می گذاریم که این رقم درست است بعنی بدون در نظر گرفتن هزینه تحریمها و بدون در نظر گرفتن طولانی شدن پروژه، قیمت راکتور بوشهر، 5 برابر فیمت اولیه اش تمام شده است.

چهارم به این موضوع می پردازم که میزان تولید برق نیروگاه هسته ای بوشهر چقدر است؟ برای درک این موضوع یادآوری می کنم که راکتور بوشهر یک راکتور 1000 مگاواتی است. محمود جعفری مجری نیروگاه اتمی بوشهر در تاریخ 20 فروردین 1391 یعنی 6 ماه بعد از افتتاح نیروگاه و اتصال آن به برق سراسری کشور گفت:

«نیروگاه اتمی بوشهر بزرگ‌ترین تولید کننده در کشور در یک واحد نیروگاهی است و تمامی آزمایشات در این نیروگاه نیز با موفقیت پشت سر گذاشته شده است. در حال حاضر نیروگاه اتمی بوشهر با ۷۵ درصد قدرت خود و توان تولید ۷۲۰ تا ۷۳۰ مگاوات برق در حال کار و فعالیت است. مرحله بعدی کار در خرداد ماه است که نیروگاه به مرحله ۱۰۰ درصد قدرت می‌رسد.» [5]

حال که بیش از 4 سال از راه اندازی این نیروگاه گذشته است می توان بیلان آن را ارائه داد و درباره لزوم خرید نیروگاههای هسته ای دیگر اندیشه کرد. متاسفانه با گذشت این مدت طولانی ـ یعنی بیش از 4 سال ـ ارقام رسمی منتشره نشان می دهد که نیروگاه بوشهر با حدود 50 درصد توان خود فعالیت می کند. برای درک این موضوع محاسبه ساده ای را انجام می دهیم. هر سال 8760 ساعت است و اگر بنا بود که نیروگاه بوشهر تمام روزهای سال کار کند و در هر روز نیز 24 ساعت کار کند باید 8760 گیگاوات ساعت برق تولید می کرد. اما کارکرد نیروگاهها همیشه کمتر از این میزان است و این میزان تنها یک تولید ایده آلی است و بطور متوسط می توان گفت که بعلل مختلف حدود 10 درصد از زمان، نیروگاه، برق تولید نمی کند. در نتیجه نیروگاه 1000 مگاواتی باید بطور معقول، 7884 گیگاوات ساعت تولید برق داشته باشد. اما طبق آمار منتشره در 18 ماه اول یعنی سالهای 90 و 91 تولید برق بسیار کم بوده که برای آغاز کار این امر قابل قبول است اما در سه سال اخیر تولید برق نیروگاه بوشهر تنها 4400 گیگاوات ساعت بوده است یعنی کمتر از 55 درصد حد معقول! برای اولین بار این مسئله را در سال گذشته در برنامه تلویزیونی افق [6] مطرح کردم که در آن آقای صفراوف که از سیاستهای روسیه دفاع می کرد من را دروغگو خواند. آنزمان تمام آمار 4 سال اخبر را در دست نداشتم اما اکنون آمار توسط سازمان انرژی جهانی منتشر شده و در آنها شبه ای نیست. [7] می دانیم که چنین کار کردی در حد 50 درصد یعنی عملا هزینه ساخت نیروگاه را دو برابر می کند. زیرا با کم تولید شدن برق در نیروگاه، تنها سوخت کمتر مصرف می شود که هزینه سوخت یک نیروگاه مانند بوشهر در مقابل هرینه های دیگر ناچیز است و بقیه هزینه های مهم بجای خود باقی است. بدینسان باز هم بدون در نظر گرفتن هزینه های نجومی تحریمها و تنها با احتساب قیمت تمام شده و کارکرد نیروگاه، این نیروگاه حدود 10 برابر رقم اولیه برای ایران تمام شده است. با توجه به اینکه که ایران منابع سرشار گاز دارد و با نیروگاههای جدید گازی میتوان تولید بسیار ارزانتر داشت و برای آینده نیز در نیروگاههای خورشیدی سرمایه گذاری نمود می فهمیم چه فرصتهای مهمی را از دست داده ایم.

این نکته نیز جالب است که بدانیم هنگامی که کلنگ نیروگاه بوشهر در میانه دهه پنجاه خورشیدی زده شده، ظرفیت اسمی تولید برق در ایران به سه و نیم هزار مگاوات هم نمی‌رسید یعنی نیروگاه بوشهر آنزمان حدود یک چهارم برق ایران را می توانست تامین کند. اما بنا بر گفته  وزیر نیرو حمید چیت تولید برق ایران اکنون به 75 هزار مگاوات رسیده است. [8] یعنی نیروگاه بوشهر حتی یک درصد برق ایران را نیز تامین نمی کند. و بالاخره یادآور می شوم که 5000 سانتریفوژ 50 سال پیش هم که با هم بچرخند تنها دو درصد اورانیوم این نیروگاه را که کمتر از یک درصد برق را تولید می کند تامین خواهد کرد البته اگر روسها اجازه دهند! براستی با توجه به این میزان ناچیز، چکونه می توان در قبال مسئولان بحران 12 ساله ای  که کشور را به فاجعه رساند و مسئولان سرکشیدن جام زهر هسته ای موسوم به برجام که ایران را برای 25 سال تحت کنترل قدرتهای خارجی درآورده اند، سکوت کرد!؟

اما چرا نیروگاه بوشهر نمی تواند با بازدهی بالاتری کار کند. هیچ اطلاع درستی در اینباره در دست نیست و سکوت مسئولان کامل است. اما کارشناسانی که با آنها همکاری دارم سه مسئله را برای توضیح مطرح می کنند:

ـ اولین و مهمترین علت می تواند این باشد که سیستمهای کنترل درست کار نمی کنند. و مسئولین می ترسند که تولید گرما را در قلب نیروگاه بالا ببرند و اینکار باعث فاجعه بزرگی شود و ترجیح می دهند احتیاط کنند.

ـ دومین علت می تواند در باره سیستمهای جانبی مثل توربینها باشد که کارایی لازم را ندارند. یعنی خود نیروگاه می تواند حرارت لازم را تولید کند اما توربینها کشش لازم را ندارند.

ـ و بالاخره اینکه نقص فنی مختلف ممکن است پیش آمده باشد که مربوط به دستگاهها مختلف باشد. اما 4 سال متمادی نفص فنی کمتر ممکن است اتفاق بیفتد.

 بهرحال هر کدام از دلایل بالا علت پائین بودن بازدهی نیروگاه بوشهر باشد قابل توجیه نیست. هر چند که اینگونه مسائل برخلاف گفته های مسئولان، قابل پیش بینی بود. اما از آنجا که رژیم ایران هرگز نگاه افتصادی به مسئله هسته ای نداشته است قادر نیست جلوی هزینه های مضاعف را بگیرد. اما اگر ایراد، موضوع سوم نباشد و یکی از دو مورد اول یا هر دوی آنها در تولید کم برق نیروگاه بوشهر دخیل باشند به این نتیجه می رسیم که نیروگاه بوشهر با یک مسئله اساسی روبروست و در آینده نیز نمی توان امیدوار بود که بازده این نیروگاه به حد معقول برسد. هر چند که قضاوت در اینمورد هنوز زود است و باید در انتظار اطلاعات جدیدتری بود. مخفی کردن اطلاعات، دردی را دوا نمی کند زیرا این اطلاعات در دست مسئولان کلیه کشورهای غربی و شرقی می باشد تنها مردم ایران، نامحرم “حق مسلم شان” هستند و همچنان هزینه قمار هسته ای رژیم ولایت فقیه را می پردازند. در اینحا بار دیگر از کسانی که برای خدمت به میهن در سازمان انرژی اتمی کار می کنند می خواهم که اطلاعاتی از این دست که در دست همه قدرتهای خارجی هست و تنها مردم ایران از آن بیخبرند را منتشر کنند تا بتوان جلوی قراردادهای ننگین دیگر از این نوع را در آینده گرفت.

در آخر یادآور می شوم که طبق برجام، دولت ایران باید برنامه درازمدت هسته ای خود را در اختیار کشورهای غربی و روسیه و چین قرار می داد و اینکار انجام شده است و بر اساس توافق صورت گرفته سازمان انرژی اتمی کشور، برنامه ای به مدت 15 سال را به اطلاع آژانس بین المللی انرژی هسته ای رسانده است.[9] اما باز هم مردم ایران از این موضوع بی اطلاع هستند. زمانی که در کمیسیون مجلس از آقای صالحی و ظریف پرسیده شد که چرا برنامه دراز مدت ایران منتشر نمی شود پاسخ دادند که مصلحت نمی دانند تمام دنیا در باره برنامه مسئله هسته ای ایران مطلع شود. آیا مسخره تر از این، پاسخ دیگری وجود داشت!؟ می دانیم که طبق برجام برنامه درازمدت ایران به 28 کشور اروپایی، امریکا، روسیه و چین داده شده، واقعا رژیم ایران نگران چیست که برنامه را منتشر نمی کند؟

---

[1]. روسیه دو نیروگاه اتمی دیگر در بوشهر می‌سازد
http://dw.com/p/1BOhc

[2]. در 10 بهمن 1386، احمد فیاض بخش مدیرعامل شرکتی که کارفرمایی نیروگاه بوشهر را برعهده داشت، کل هزینه نیروگاه بوشهر را یک میلیارد و 200 میلیون دلار بر آورد کرد.
http://www.irna.ir/fa/NewsPrint.aspx?ID=2000641043

[3]. مهره راه‌اندازی نیروگاه بوشهر در تسبیح وعده‌های بی‌سرانجام
http://www.icana.ir/Fa/News/174394

[4]. وزیر نیرو عنوان کرد؛ عرضه برق آسان و صرف جویی ۲ میلیارد دلاری انرژی فسیلی با افتتاح نیروگاه بوشهر
http://www.ilna.ir/fa/tiny/news-107152

[5]. نیروگاه بوشهر اكنون چه ميزان برق توليد مي كند؟
http://alef.ir/vdcjihevyuqextz.fsfu.html?14txt

[6]. ‫بلوک های قدرت و مذاکرات اتمی ایران‎
https://www.youtube.com/watch?v=J2BgKMa_wRk 

[7]. آمار توسط سازمان انرژی جهانی
http://www.iea.org/stats/WebGraphs/IRAN2.pdf

[8]. با افتتاح یک نیروگاه جدید؛ ظرفیت تولید برق ایران افزایش یافت
http://www.econews.ir/fa/c1_286463/ 

[9] . برنامه بلند مدت هسته ای ایران ۱۵ ساله است/ارائه برنامه به آژانس هسته ای همزمان با قرائت بیانیه مشترک
http://www.icana.ir/Fa/News/295262

• بازنشر از سایت انقلاب اسلامی