یزدانی: رمانتیسم و بازگشت استبداد – از ناپلئون سوم تا شاهزاده رضا پهلوی

حنیف یزدانی: رمانتیسم و بازگشت استبداد – از ناپلئون سوم تا شاهزاده رضا پهلوی

انقلابهای بزرگ در کشورهای مختلف دارای شباهت های زیادی هستند. در این میان، بررسی تاریخ انقلاب فرانسه از ۱۷۸۹ تا جمهوری سوم در ۱۸۷۰ که دموکراسی کما بیش به نتیجه می رسد بسیار مهم و آموزنده است. گفتن این نکته بدیهی برای ما ایرانیان خالی از لطف نیست که دموکراسی بلافاصله بعد از انقلاب بزرگ فرانسه شکل نگرفت. انقلاب نقطه شروع حرکت است و نه رسیدن به نتیجه نهایی! روشنفکران و جامعه فرانسوی رنج های بسیار کشیدند تا دموکراسی  نهادینه شود. حتی مردم فرانسه برای داشتن حقوق و دموکراسی امروزی باید تا سال های بعد از جنگ جهانی دوم یعنی ۱۵۰ سال بعد از انقلاب کبیر صبر می کردند.

اما آیا فرانسوی ها در به نتیجه رساندن انقلاب و رسیدن به دموکراسی مرتکب اشتباهات بزرگ نشدند؟ قطعا بله.

در ادامه به فاجعه بازگشت استبداد امپراطوری دوم فرانسه در سالهای ۱۸۵۰ و شرایط آن می پردازم که تجربه ارزشمندی برای دموکراسی خواهان ایرانی می باشد.

ویکتور هوگو سیاستمدار، آزادی خواه و ادیب بزرگ فرانسوی، یکی از بزرگترین چهره های رمانتیسم در فرانسه است. در رمان بسیار معروف بینوایان، ابتدایی ترین صحنه جایی است که در فردای شکست نهایی ناپلئون اول در نبرد واترلو، تناردیه، یکی از شخصیت های منفی رمان در حال خالی کردن جیب کشته هاست!

هوگو آگاهانه رمان را با مصیبت شکست واترلو آغاز می کند زیرا یکی از بارزترین ویژگی های جنبش رمانتیسم، غم غربت و زاری کردن برای شکوه از دست رفته است.

جنبش رمانتیسم، که در بین سالهای ۱۸۰۰ تا ۱۸۵۰ ایجاد می شود، توسط نسلی شکل گرفت که کودکی شان همزمان با دوران ناپلئون اول بوده است. اما فرانسه بعد از واترلو، با بازگشت سلطنت و دیکتاوری سرکوبگر مواجه می شود که تا سال ۱۸۴۸ ادامه می یابد. در این زمان، رمانتیستها در نقد وضع موجود، به بزرگی و شکوه دوران ناپلئون می پردازند بدون آنکه به طبعات آن توجه داشته باشند!

۱۸۴۸ سالی بسیار مهم در تاریخ سیاسی غرب می باشد. اگر سال ۲۰۱۲ در کشورهای عربی، با انقلاب های پی در پی به بهار عربی معروف شد، سال ۱۸۴۸ را باید بهار اروپا نامید.

در فرانسه سلطنت در سال ۱۸۴۸ برای همیشه از میان می رود و مردان فرانسوی برای اولین بار در انتخابات رییس جمهوری شرکت می کنند. آنها اما تحت تاثیر غلو و ستایش رمانتیست ها از شکوه ناپلئون اول، شارل لویی ناپلئون بناپارت برادرزاده ناپلئون اول را به ریاست جمهوری بر می گزینند. عمر جمهوری دوم  فرانسه بسیار کوتاه بود. اینبار رییس جمهور در سال ۱۸۵۲ با کودتا جمهوریت را نابود می کند. در طی کودتا، شارل لویی خود را ناپلئون سوم و امپراطور نامید. جمهوری خواهان از جمله ویکتور هوگو، به مخالفت با کودتا پرداخت و او را ناپلئون کوچک نامید. اما تلاش آنها مانع بازگشت استبداد نمی شود و بسیاری به زندان می افتند و بسیاری دیگر جان خود را از دست می دهند و بسیاری دیگر چون ویکتور هوگو به تبعید می روند.

ناپلئون سوم و امپراطوری سرکوبگرش تا سال ۱۸۷۰ و شکست سخت فرانسه از پروس در قدرت باقی ماند. دو استان غربی آلزاس و لورن در نتیجه این جنگ از فرانسه تا بعد از جنگ اول جهانی جدا می شوند.

حال به ایران برگردیم

با شکست انقلاب بهمن ۵۷ در پی کودتای سال ۱۳۶۰ بر علیه اولین رییس جمهور جناب آقای بنی صدر، جمهوریت در بن بست استبداد ولایت فقیه متوقف می شود. از آنجا که مقایسه، ساده ترین روش برای تحلیل است بسیاری از مردم و متاسفانه اکثریتی از روشنفکران به مقایسه ظاهری دو استبداد پهلوی و ولایت فقیه پرداختند و برای فرار از شرایط موجود به رمانتیزه کردن استبداد پهلوی اول و دوم پرداخته اند. انها با بیان اینکه حتی اگر در آن زمان آزادی سیاسی نداشتیم، ولی تمامی آزادی های اجتماعی و فرهنگی را داشتیم! در حالی که این مانند آن است که بگوییم که اگر چه ایرانیان از بدیهی ترین و مهمترین حقوق انسان و حقوق شهروندی، از جمله حق حاکمیت بر کشور و بر سرنوشت خود و آزادی بیان و آزادی اندیشه و آزادی شرکت در حاکمیت محروم بودند ولی می توانستند نوع خوراک و پوشاک خود را تعیین کنند!

اگر چه از نظر این قلم، مقایسه رضاشاه با ناپلئون اول همانقدر بی ربط است که مقایسه اکثر به اصطلاح “روشنفکران” ایرانی با ویکتور هوگو. ولی به دلیل مشابهت های تاریخی باید از تجربه جمهوری دوم فرانسه درس های جدی بگیریم تا مبادا همانند آنها، رضا پهلوی نوه رضاخان، فرصت آنرا بیابد تا بار دیگر جمهوریت را به تعویق بیاندازد.

ناپلئون اول سربازی بود که به دلیل شایستگی های فردی به بالاترین موقعیت های نظامی و سیاسی رسید. او یک نابغه نظامی بود که از روسیه تا مصر را فتح کرد. او بانی بسیاری از اصلاحات اجتماعی مانند حقوق مدنی بود که تا پیش از او وجود نداشت. هر چند از نظر این قلم، او فردی مستبد بود که حضورش پروژه دموکراسی در فرانسه و جهان را با مشکل مواجه کرد و باعث کشته شدن صدها هزار نفر شد. اما مقایسه رضا خان با او تنها به شوخی تاریخی می ماند. اکثر ساخت و سازهای زمان رضا شاه، مانند راهن، پل و جاده سازی تکنولوژی ۷۰ -۸۰ سال قبلتر از او بود که هر دموکراسی دیگری هم به جای او می توانست آنها را و حتی به صورت بهتر بسازد. رضاشاه ایران را بدون کوچکترین مقاومتی به قوای متفقین تسلیم کرد و خود از ترس، از طریق دامادش از سفیر انگستان خواست تا به سفارت انگستان پناهنده شوند و وقتی با پاسخ منفی سفیر روبرو شد، به اصفهان فرار کرد، و انگلیسی ها با تحقیر فراوان او را به تبعید می فرستند در حالی که ناپلئون اول از اولین تبعیدش فرار می کند  و در بازگشت لشگری فراهم می کند و در واترلو به جنگ انگلیسی ها می رود. تفاوت شجاعت، درایت و قدرت دو فرد در این تصویر قابل مقایسه است.

گرگ زاده عاقبت گرگ شود. آقای رضا پهلوی، بارها خود را حتی جمهوری خواه خوانده است. اما چه عقل سلیمی به این حرفها می تواند اعتماد کند؟ اگر واقعا ایشان جمهوری خواه بودند، اولین وظیفه ایشان بود که از قسم خود به عنوان پادشاه ایران در بعد از مرگ پدر، تبری بجویند.  این در حالیست که قبلا در مصاحبه با سایت فوکوس آلمان، خود را شاه قانونی ایران توصیف کرده بودند.
https://news.gooya.com/2018/02/post-12410.php

 نکته اساسی این است که رسیدن کسی همچون او به قدرت سیاسی، به سرعت می تواند به تمرکز قدرت و استبداد دیگری منجر شود. زیرا او به صورت بالقوه قدرت سلطنتی را در جیب دارد. با داشتن قدرت سیاسی و ضدیت او با دموکراسی، دیگر کسی حریف او نخواهد شد. در واقع، اکثریت مدافعان ایشان که به صورت هیستریک از انقلاب بهمن ۵۷ متنفرند، با حمایت از او، همان خطایی را مرتکب خواهند شد که انقلابیون بهمن ۵۷. توضیح اینکه در انقلاب ۵۷، خمینی به عنوان مرجع تقلید، عالی ترین فرد دارای قدرت مذهبی بود که قدرت سیاسی را هم به دست آورد. از آن به بعد بود که کسی در فضای سیاسی آنروز توان مقابله با او را نیافت. در صورت به قدرت رسیدن رضاپهلوی کشور با همین خطر مواجه خواهد شد. چه توجیهی وجود دارد که کسی همچون او را که هیچگاه حاضر نشده است کوچکترین انتقادی به استبداد پدر و پدر بزرگش وارد کند، به قدرت برسانیم؟ رسیدن او به قدرت سیاسی همانقدر مخالف قانون تفکیک قواست که به قدرت رسیدن خمینی در انقلاب بهمن ۵۷.  در واقع سرنوشت ایران را به ژن و آقازادگی و به قول بالزاک، به رختخواب واگذار کرده ایم.

حال سوال اساسی از روشنفکران و کسانی که خود را مدافع آزادی و دموکراسی می دانند این است که آیا می دانید با رمانتیزه کردن استبداد دوران پهلوی، ممکن است کشور را به چه بحرانهایی مواجه کنید؟ آیا می دانید که وظیفه شما، نقد شعارهای “رضا شاه روحت شاد” و “عجب خطایی کردیم که انقلاب کردیم” است؟ نکته شگفت انگیز این است که بسیاری از معترضان در خیابان همزمان شعار “مرگ بر دیکتاتور” و “رضا شاه روحت شاد” می دهند، غافل از اینکه تخلص رضاشاه “دیکتاتور” بود و بسیاری از طرفدارانش او را “دیکتاتور منور” می دانستند! آیا این تناقض نشان از ناآگاهی تاریخی نسل نو نمی دهد؟ ایا وظیفه روشنفکر جماعت نیست تا اینگونه آگاهی ها را در اختیار جامعه قرار دهد؟ البته اگر روشنفکری به معنی واقعی کلمه در سپهر سیاسی ایران وجود داشته باشد!

برای مثال، چندی پیش علی کشتگر که تا سالها لنینیست-استالینیست و بطبع مخالف آزادی و دموکراسی بوده است، به ناسزاگویی از انقلاب بهمن ۵۷ و رمانتیزه کردن استبداد پهلوی می پردازد. اما چرا ایشان به جای دفاع استبداد پهلوی، به دفاع از آزادی و جبهه جمهوری خواهان نمی پردازد؟ برای مثال چرا امثال ایشان نمی گویند، که حق با بنی صدر، مظهر جمهوریت انقلاب بهمن، بود و اشتباه تاریخی او و حزب مطبوعش این بود که در سال ۶۰ به جای دفاع از رییس جمهور و آزادی، مدافع استبداد و حزب جمهوری اسلامی شدند؟! چرا علی کشتگر در صدد تقویت جبهه جمهوری خواهی بر نمی آید؟ دلیل آن این است که ایشان نه آنزمان و نه اکنون از مقوله حقوق، حقوندی، دموکراسی و آزادی درک عمیقی ندارند. آنها نمی دانند که با رمانتیزه کردن استبداد پهلوی زمینه را برای بازگشت استبداد فراهم می کنند.

نکته امید بخش اما این است که دشمنان چهارگانه جمهوریت در ضعیف ترین وضعیت تاریخی خود قرار دارند. و امروز آزادی، دموکراسی و لایسیته به مطالبه اکثریت مطلق مردم ایران تبدیل شده است.

استبداد روحانیت از نظر فکر با شکست کامل مواجه شده و تنها به زور سرنیزه در حیات نباتی قرار دارد. گروههای مختلف لنینیست- استالینیستی نظر توده، فداییان اکثریت، مجاهدین و … یا از بین رفته اند، یا اعتبار سیاسی شان را از دست داده اند و یا بسیاری از اعضایشان به سود جمهوریت تغییر عقیده داده اند. اصلاحطلبان در انتخابات سال گذشته تنها ۳ درصد آرا را کسب کردند. و سلطنت طلبان هیچ حرفی بجز رمانتیزه کردن مزورانه استبداد گذشته ندارند.

رویای ۱۲۰ ساله جمهوری و دموکراسی بیش از هر روز دیگری در دسترس ایران و مردمش قرار دارد.

❊